Zasady odpowiedzialności małżonków za długi

W trakcie trwania małżeństwa oboje małżonkowie zaciągają zobowiązania, które skutkują ich odpowiedzialnością majątkową za długi. W jaki sposób każdy z małżonków odpowiada za zobowiązanie własne i drugiego małżonka? Poniżej omówione zostaną zasady odpowiedzialności przy najpowszechniejszym w Polsce ustroju wspólności majątkowej.

Zobowiązania wspólne małżonków

Przede wszystkim odpowiedzialność za wspólnie zaciągnięte przez obojga małżonków zobowiązanie dotyczące majątku wspólnego jest solidarna. Przykładem powstania takiej odpowiedzialności jest zawarcie przez małżonków umowy z bankiem o pożyczkę na samochód lub kredytu hipotecznego na zakup mieszkania.

Odpowiedzialność solidarna za zobowiązanie wspólne małżonków oznacza, że małżonkowie odpowiadają za zaciągnięte zobowiązanie razem, majątkiem wspólnym oraz osobistym. W powyższym przykładzie odpowiedzialności solidarnej to wierzyciel (bank) będzie decydował od kogo będzie domagał się zapłaty długu. Wierzyciel może pozwać oboje małżonków lub tylko jedno z nich.

Istotą odpowiedzialności solidarnej jest to, że dokonanie spłaty zadłużenia przez jednego z małżonków zwalnia z długu drugiego małżonka. Z perspektywy wierzyciela taka decyzja, czy dochodzić zapłaty od jednego czy od obojga małżonków jest istotna, gdyż w razie pozwania tylko jednego z małżonków, dług wierzyciela może zostać zaspokojony z majątku osobistego tego małżonka oraz majątku wspólnego (po uzyskaniu klauzuli wykonalności na współmałżonka). W takim układzie nie będzie mógł sięgnąć po majątek osobisty małżonka, którego nie pozwał.

W interesie wierzyciela jest zatem pozwanie obojga małżonków. Po uzyskaniu tytułu wykonawczego egzekucja będzie prowadzona z majątku wspólnego oraz z majątków osobistych małżonków.

Zobowiązania zaciągnięte przez tylko jednego małżonka

W przypadku zobowiązań zaciągniętych przez jedno z małżonków, odpowiedzialność drugiego małżonka uzależniona będzie od wyrażenia przez tego drugiego małżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania. W przypadku, w którym współmałżonek udzielił zgody na zaciągnięcie zobowiązania, odpowiedzialność za dług rozciągnie się także na majątek wspólny małżonków.

Tytułem przykładu można tutaj wskazać zakup telewizora na raty. Jeżeli małżonek zawarł umowę sprzedaży ratalnej, a drugi małżonek wyraził na to zgodę, wówczas oboje małżonkowie będą odpowiadać za zapłatę rat za telewizor majątkiem wspólnym.

W takim układzie wierzyciel będzie zainteresowany pozwaniem małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, a po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego będzie uprawniony do domagania się nadania klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi, który wyraził zgodę na zaciągniecie zobowiązania. Najnowsze orzecznictwo (jak uchwała SN z dnia 8 listopada 2019 r. sygn. akt III CZP 36/19) dopuszcza jednakże również pozwanie obojga małżonków, co ułatwi wierzycielowi uzyskanie klauzuli wykonalności przeciwko obojgu małżonków bez konieczności sięgania po instytucję z art. 787 kodeksu postępowania cywilnego.

Co jednak w przypadku braku zgody drugiego małżonka na zaciągniecie zobowiązania? W takich sytuacjach wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku tego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, tj.:

z jego majątku osobistego,
z jego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych innej działalności zarobkowej,
korzyści uzyskanych z tytułu praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności przemysłowej i praw twórcy,
z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (jeśli wierzytelność powstała w związku z prowadzenie przedsiębiorstwa)

Odpowiedzialność małżonków za zaspokajanie potrzeb rodziny

Zgodnie z treścią art. 30 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, co do zasady oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. W takim układzie zobowiązanie może zaciągnąć tylko jeden z małżonków i nie ma tutaj znaczenia zgoda drugiego na zaciągniecie zobowiązania.

Warto tutaj jeszcze zaznaczyć, że oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.

Odpowiedzialność za zobowiązania skarbowe, składki ZUS oraz z tytułu czynów zabronionych

Stosownie do art. 29 § 1 w związku z art. 26 ordynacji podatkowej, w przypadku podatnika pozostającego w związku małżeńskim, egzekucja należności podatkowych może być prowadzona także z majątku wspólnego małżonków. Identyczne zasady obowiązują w przypadku zaległości powstałych z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

Art. 28 kodeksu karnego wykonawczego stanowi, że orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej, kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają zaspokojeniu z osobistego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z praw twórcy wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego. Dopiero jeżeli zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może być prowadzona z majątku wspólnego małżonków. Odstępstwo od powyższej reguły powstaje w przypadku, gdy małżonek skazany został za przestępstwo przeciwko współmałżonkowi albo osobie, w stosunku do której małżonek ten jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym.

radca prawny Wojciech Kostecki